„Od lat trwały starania o to, by powołać instytut, który zajmowałby się kultywowaniem tradycji i historii Śląska. Postanowiliśmy, że powołamy dział Biblioteki Śląskiej, który zajmie się tym tematem i będzie stanowił jego podwaliny. Dzięki temu będzie można merytorycznie i instytucjonalnie zająć się tą zapominaną dotąd dziedziną”.
Adam Matusiewicz, Marszałek Województwa Śląskiego
Decyzją Sejmiku Śląskiego w 2011 roku powołano Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej.
„Utworzenie Instytutu odbieram z radością i satysfakcją. To postulat, który od lat wysuwały środowiska naukowe”.
Prof. zw. dr hab. Jan Malicki, Dyrektor Biblioteki Śląskiej w Katowicach
Powołanie IBR jest rezultatem kilkuletnich starań o przywrócenie w Katowicach instytucji o charakterze naukowo-badawczym.
Instytut Śląski, pierwszy ośrodek zajmujący się badaniami regionalnymi w Katowicach, powołany został w 1934 roku przez Romana Lutmana. Działał do 1949 roku; w czasie wojny – konspiracyjnie. W 1957 roku podjęto decyzję o kontynuowaniu badań nad regionem przez Śląski Instytut Naukowy im. Jacka Koraszewskiego. Instytut ten zakończył swoją działalność w 1992 roku. Bibliotece Śląskiej udało się przejąć i zabezpieczyć jego księgozbiór, który obecnie będzie służyć jako zaplecze naukowe Instytutu Badań Regionalnych. Materiały archiwalne związane z działalnością zarówno przedwojennego Instytutu Śląskiego, jak i Śląskiego Instytutu Naukowego przechowywane są przez Archiwum Państwowe w Katowicach.
Kierownictwo objął w marcu 2012 roku prof. zw. dr hab. Ryszard Kaczmarek, dyrektor Instytutu Historii na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego. W grudniu 2011 roku odbyło się pierwsze posiedzenie Rady Naukowej Instytutu Badań Regionalnych.
Członkami Rady Naukowej Instytutu Badań Regionalnych zostali:
- Prof. zw. dr hab. Andrzej Barczak
- Prof. dr hab. Krzysztof Biliński
- Prof. dr hab. Ewa Chojecka
- Prof. zw. dr hab. Julian Gembalski
- Prof. dr hab. Krystyna Kossakowska-Jarosz
- Dr Andrzej Krzystyniak
- Doc. dr hab. Jana Raclavská
- Prof. dr hab. Dariusz Rott
- Prof. zw. dr hab. Grażyna Szewczyk
- Prof. zw. dr hab. Wojciech Świątkiewicz
W roku 2016 po upłynięciu kadencji Rady Naukowej powołano w jej skład następujące osoby:
- Przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej: Prof. dr hab. Dariusz Rott – profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Śląskiego, redaktor naczelny miesięcznika społeczno-kulturalnego „Śląsk”
- Prof. zw. dr hab. Andrzej Barczak – profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katedra Ekonometrii
- Prof. dr hab. Ewa Chojecka – profesor historii sztuki, członek Komitetu Nauk o Sztuce Wydziału Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk
- Prof. zw. dr hab. Julian Gembalski – profesor Akademii Muzycznej w Katowicach, kierownik Katedry Organów i Klawesynu
- Prof. UŚ. dr hab. Zbigniew Kadłubek – profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Śląskiego, kierownik Katedry Literatury Porównawczej na Wydziale Filologicznym
- Prof. dr hab. Krystyna Kossakowska-Jarosz – profesor Uniwersytetu Opolskiego, Katedra Literatury Romantyzmu
- Doc. dr hab. Jana Raclavská – profesor Uniwersytetu Ostrawskiego, Katedra Slawistyki i Studiów Języka Polskiego
- Prof. zw. dr hab. Grażyna Barbara Szewczyk – profesor Uniwersytetu Śląskiego, dyrektor Instytutu Filologii Germańskiej
- Prof. zw. dr hab. Wojciech Świątkiewicz – profesor Uniwersytetu Śląskiego, dyrektor Instytutu Socjologii
- Prof. dr hab. Inż. Marek Gzik – profesor Politechniki Śląskiej, dziekan Wydziału Inżynierii Biomedycznej
Cele Instytutu Badań Regionalnych:
- prowadzenie interdyscyplinarnej działalności naukowo-badawczej na potrzeby regionu
- przygotowywanie programów i materiałów na potrzeby edukacji regionalnej
- prowadzenie działalności wydawniczej
- inicjowanie debat publicznych na temat bieżącej sytuacji społecznej regionu
- upowszechnianie wyników badań naukowych
- popularyzacja wiedzy o regionie wśród jego mieszkańców
- wzmacnianie więzi społecznych na poziomie regionalnym
- zwiększenie poziomu uczestnictwa kulturalnego i społecznego mieszkańców regionu
- integracja środowiska regionalnych badaczy