A jednak kolej VI
Aktualności A jednak kolej VI –
“To naprawdę ludzie wybrani z naszego społeczeństwa” (J. Ginsbert)
– kolejarze na ziemiach polskich w XIX–XX w.
W XIX w. maszynista w Rosji miał status kolejarza “drugiej klasy”, “smolucha”, brudnego od ciężkiej pracy przy obsłudze parowozu. W okresie międzywojennym J. Ginsbert napisał o tej grupie zatrudnionych w przedsiębiorstwie “Polskie Koleje Państwowe”, że są “wybrani” ze społeczeństwa. Status ten utrzymał się w kolejnych dekadach, po czym uległ kolejnej modyfikacji wraz ze zmianami postrzegania pracy na kolei (widocznymi w badaniach socjologów). Państwowa kolej w Polsce w różnych latach swojego istnienia zatrudniała (łącznie, w skali roku) od 200 do nawet 400 tys. osób. Jeśli doliczyć do tego członków rodzin odsetek osób pracujących lub związanych z branżą był spory.
Z biegiem czasu grupa zawodowa kolejarzy uzyskała znaczną niezależność od typowych norm zawodowych, którego symbolem stały się tzw. pragmatyki służbowe. Relatywnie wysokie uposażenia na niektórych stanowiskach (np. maszynistów, kierowników pociągów) oraz intensywne działania socjalne przedsiębiorstw kolejowych (budowa osiedli robotniczych, mieszkania zakładowe sięgające swymi początkami XIX w.), a także kolejarski mundur, przyczyniły się do wytworzenia się etosu pracy kolejarza, ważnego, jak się wydaje, dla budowy etosu pracy o bardziej uniwersalnym charakterze.
Badania nad dziejami tej grupy zawodowej na ziemiach polskich, mimo upływu lat, pozostawiają wiele otwartych pytań badawczych. Wśród nich warto wymienić m.in.
- biografie wybranych postaci, w tym wszystkich ministrów odpowiedzialnych za kolej w Polsce po 1918 r.
- status zawodowy kolejarzy (pragmatyka), w tym względem innych grup zawodowych
- warunki życia i pracy kolejarzy (w tym strajki, protesty)
- kobiety zatrudnione w kolejnictwie
- wyszkolenie i droga zawodowa
- liczebność i fluktuacja zawodowa
- różnice międzyzaborowe
- status kolejarzy nie będących pracownikami kolei państwowych (wąskotorowych, przemysłowych)
- etos pracy
- przedstawienia kolejarzy w kulturze i sztuce
Wskazane grupy pytań są jedynie przykładowymi zagadnieniami, które mogą stać się przedmiotem inspiracji i zaproszeniem do udziału w konferencji. Są nadto, co oczywiste, różne na przestrzeni niemal 200 lat działania sieci kolejowej na ziemiach polskich.
Organizatorzy:
Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, Stowarzyszenie Humanistyczne „Europa, Śląsk, Świat Najmniejszy”
Partnerzy:
Koleje Śląskie
Konferencja A jednak kolej VI: „To naprawdę ludzie wybrani z naszego społeczeństwa” (J. Ginsbert)
– kolejarze na ziemiach polskich w XIX–XX w.
Katowice (ul. Ligonia 7), 15 listopad 2023 r. Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej
Program konferencji
Obrady wspólne (sala 112)
9:00 Rozpoczęcie konferencji
9:20 mgr Marta Kraus (Uniwersytet Śląski): Kim jest kolejarz? Rekonesans leksykograficzny a praktyka językowa
9:40 dr hab. Andrzej Mielcarek (Poznań): Kolejarze w Prusach w okresie do roku 1879
10:00 dr inż. Michał Jerczyński (Polskie Stowarzyszenie Miłośników Kolei): Dróżnicy Kolejowi – warunki życia i służby w pierwotnym modelu funkcjonowania kolei
10:20 mgr inż. Paweł Mierosławski (Warszawa): Kolejarze Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej znani i nieznani
10:40 dr hab. Artur Górak (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie): Rosyjska administracja dróg żelaznych w Królestwie Polskim i jej naczelnicy
11:00 Dyskusja, przerwa
11:30 dr Dominik Lulewicz (Muzeum Krakowa): Ku poprawie warunków bytowych galicyjskich kolejarzy. Koncepcje budowy osiedla w Podgórzu z lat 1911–1914
11:50 dr Krystian Węgrzynek (Biblioteka Śląska): Bana i baniorze w humoreskach i dowcipach Stanisława Ligonia
12:10 dr Janusz Mokrosz (Biblioteka Śląska): Pionier kolejnictwa i robotniczej kultury. Wspomnienia jako przykład wzorowego kolejarza okresu pierwszych lat Polski Ludowej
12:30 dr Ariel Ciechański (Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN): Zamknięte przewozy pracownicze w polskim transporcie kolejowym – przyczynek do badań i dyskusji
12:50 Dyskusja, przerwa
Sekcja I (sala 112)
13:20 dr Marcin Przegiętka (Instytut Pamięci Narodowej): Prezesi Kolei Wschodniej i Dyrekcji Kolei Rzeszy na okupowanych ziemiach polskich 1939–1945. Przyczynek do polityki kadrowej Ministerstwa Komunikacji Rzeszy
13:40 dr Dawid Keller (Koleje Śląskie): Nieoczekiwanie przerwana kariera Bolesława Olędzkiego
14:00 dr Bartosz Kruk (Wrocław): Pierwsi dyrektorzy DOKP we Wrocławiu
14:20 dr Marcin Jarząbek (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie): Współzawodnictwo pracy na PKP czyli trochę inna historia mechanika Orzechowskiego
14:40 Dyskusja
Sekcja II (sala 104)
13:20 dr hab. Agnieszka J. Cieślikowa prof. IH PAN (Instytut Historii PAN): Kolejarze w Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej
13:40 dr Sławomir Kałuża (Muzeum Zagłębia w Będzinie): Funkcjonowanie maciejkowickiej filii Związku Kolejarzy ZZP w latach 1922–1926 w świetle zachowanego protokolarza
14:00 mgr Karol Kordas (Kraków): Życie i działalność kolejarzy z dystryktu krakowskiego w okresie II wojny światowej
14:20 dr Weronika Pawłowicz (Biblioteka Śląska): Życie i praca kresowego kolejarza Jana Kosteckiego (1884–1969) w świetle jego pamiętnika
14:40 Dyskusja
Obrady wspólne (sala 112)
15:30 dr Arkadiusz Kuzio-Podrucki (Biblioteka Śląska): Kolejarz szlachcicem
15:50 dr Paweł Glugla (Tarnów): Polscy inżynierowie kolejowi w wybranych notach biograficznych miesięcznika „Inżynier Kolejowy” z lat 1924–1939
16:10 dr hab. Zbigniew Bereszyński (Opole): Załoga i działalność produkcyjna Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego „Oleśnica” w Oleśnicy w świetle zachowanych materiałów Służby Bezpieczeństwa
16:30 dr Ryszard Bełdzikowski (Bielsko-Biała): Środowisko pierwszych polskich kolejarzy w Wałbrzychu w perspektywie ich pracy i życiowych losów w latach 1945–1985
16:50 Jarosław Szczuryk vel Szczerba (Wrocław): Analiza wspomnień maszynisty Włodzimierza Dołubizno
17:10 Dyskusja, podsumowanie, zakończenie obrad