Konferencja: „Struktury zbrodni. Nowe kierunki badań nad zbrodniami Trzeciej Rzeszy”

W dniach 22–23 października 2013 r. w Katowicach, w siedzibie Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej (CINiBA), przy ul. Bankowej 11a, odbędzie się konferencja naukowa „Struktury zbrodni. Nowe kierunki badań nad zbrodniami Trzeciej Rzeszy”. Język wystąpień – polski i niemiecki (tłumaczenie symultaniczne).

Organizatorzy
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach
Fundacja Miejsc Pamięci Saksonii-Anhaltu / Miejsce Pamięci ROTER OCHSE Halle (Saale)
Fundacja Saskich Miejsc Pamięci / Centrum Dokumentacyjno-Informacyjne Torgau

Współorganizatorzy i partnerzy
Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie
Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka
Uniwersytet Śląski, Katowice
Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach
Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Opole/Gliwice
Muzeum Śląskie w Katowicach
Muzeum w Gliwcach
Śląskie Centrum Wolności i Solidarności, Katowice

Zbrodnie niemieckie czasów Trzeciej Rzeszy (1933–1945) – eutanazja niepełnosprawnych, ludobójstwo Żydów i Słowian, masowe wypędzenia, bezwzględna eksploatacja okupowanych krajów, nie były realizowane w instytucjonalnej próżni, lecz za pośrednictwem struktur organizacyjnych państwa. Wokół tego problemu toczyć się będzie dyskusja uczestników konferencji. Omawiając różne kategorie zbrodni, podejmą oni próbę odpowiedzi na pytanie o to, jakie były strukturalne i organizacyjne uwarunkowania eksterminacyjnej polityki narodowosocjalistycznych Niemiec.

W programie:

Pierwszy dzień konferencji – 22 października 2013 r.
CINiBA, Katowice (ul. Bankowej 11a)

9.30–9.45 Otwarcie konferencji

9.45–10.15 – Ryszard Kaczmarek (Uniwersytet Śląski / Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach) – Wykład inauguracyjny

Sesja I

Zbrodnie wojenne

• 10.15–10.35 – Sebastian Bojarski (Marburg): Zbrodnie Wehrmachtu podczas kampanii wrześniowej 1939 r. Reakcje i recepcja w Polsce i w Niemczech
• 10.35–10.55 – Grzegorz Bębnik (IPN Katowice): Zbrodnie nieregularnych niemieckich jednostek zbrojnych na Górnym Śląsku we wrześniu 1939 r.
• 10.55–11.15 – Maren Röger (Deutsches Historisches Institut Warszawa): Przemoc seksualna żołnierzy niemieckich w okupowanej Polsce
• 11.15–11.45  Dyskusja

11.45–12.00  Przerwa

Sesja II

Zbrodnie wymiaru sprawiedliwości

• 12.00–12.20 – Lars Skowronski: Wyroki na Polakach wydane przez sądy wojenne
• 12.20–12.40 – Michael Viebig (Gedenkstätte ROTER OCHSE Halle (Saale)): Wyroki na Polakach wydane przez „zwykłe” sądy niemieckie na terenie tzw. Starej Rzeszy
• 12.40–13.00 – Ewa Koj (IPN Katowice), Sądownictwo karne w rejencji katowickiej wobec polskiego ruchu oporu
• 13.00–13.30 – Dyskusja

13.30–13.45 Przerwa

• 13.45–13.45 – Aleksandra Namysło (IPN Katowice): Sądy specjalne (Sondergerichte) wobec Żydów
• 13.45-14.15 – Sebastian Piątkowski (IPN Radom): Niemieckie sądownictwo cywilne w Generalnym Gubernatorstwie
• 14.15–14.45 – Wolfgang Oleschinski (Dokumentations-und Informationszentrum (DIZ) Torgau): „Obóz karny dla Polaków” koło Torgau nad Łabą i zastosowanie „zarządzenia o prawie karnym wobec Polaków”
• 14.45–15.15 – Dyskusja

 15.15–16.15 Przerwa

Sesja III

Polityka narodowościowa

• 16.15–16.35 – Janusz Wróbel (IPN Łódź): Niemiecka Lista Narodowościowa na terytorium Kraju Warty
• 16.35-16.55 – Mirosław Sikora (IPN Katowice): „Wypalić ziemię pochodnią cywilizacji…” Komisariat Rzeszy ds. Umacniania Niemczyzny i tereny anektowane
• 16.55–17.15 – Agnieszka Jaczyńska (IPN Lublin): Niemiecka akcja wysiedleńcza na Zamojszczyźnie 1942-1943 – charakter i skala zbrodni

17.15–17.45 – Podsumowanie konferencji

Drugi dzień konferencji 23 października 2013 r.

Sesja IV

System obozowy / praca przymusowa

• 9.00–9.20 – Piotr Setkiewicz (Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau): Produktywizacja więźniów w przemyśle ciężkim Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego
• 9.20–9.40 – Tomasz Sudoł (IPN): Obozy karne Służby Budowlanej Generalnego Gubernatorstwo (Baudienst im General-Gouvernement)
• 9.40–10.00 – Andrea Rudorff (Berlin): Struktury strażnicze w fazie rozrostu systemu obozów koncentracyjnych: strażniczki w obozie kobiecym KL Groß-Rosen
• 10.00–10.20 – Renata Kobylarz-Buła (Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Opolu-Łambinowicach): Zbrodnie na radzieckich jeńcach wojennych w Okręgu VIII Wehrmachtu
• 10.20–10.50 – Dyskusja

10.50–11.00 – Przerwa

Sesja V

Zbrodnie medycyny

• 11.00–11.20 – Boris Böhm (Gedenkstätte Pirna-Sonnenstein), Morderstwo na pacjentach ze Śląska w „placówce eutanazyjnej” w Sonnenstein w latach 1940/1941. Obecne Miejsce Pamięci Pirna-Sonnenstein
• 11.20–11.40 – Dietmar Schulze (Universität Heidelberg): Zbrodnie eutanazyjne na Ślasku: źródła i instytucje
• 11.40–12.00 – Bartłomiej Warzecha (IPN Katowice): Śledztwa Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce w kwestiach zbrodni eutanazyjnych
• 12.00–12.30 – Dyskusja

12.30–12.45  Przerwa

Sesja VI

Pamięć i rozliczenia

• 12.45–13.05 – Joanna Lubecka (IPN Kraków): Niemiecka narracja dotycząca zbrodni II wojny światowej
• 13.05–13.25 – Łukasz Jasiński (Muzeum II Wojny Światowej, Gdańsk): Działalność Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce 1945–1949
• 13.25–13.45 – Kurt Schrimm (Zentrale Stelle der Landesjustizverwaltungen zur Aufklärung nationalsozialistischer Verbrechen, Ludwigsburg):Wszczynanie nowych dochodzeń przeciw strażnikom obozów koncentracyjnych pod zarzutem współuczestnictwa w morderstwie

13.45–14.15 Podsumowanie konferencji

Wydarzenia towarzyszące konferencji „Struktury zbrodni…”

Stan i kierunki badań nad historią okupacji niemieckiej w Polsce

Spotkanie dyskusyjne wokół najnowszych publikacji Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie, Instytutu Pamięci Narodowej i Muzeum II Wojny Światowej

CINiBA, Katowice (ul. Bankowej 11a), 21 października 2013 r., 12.00–14.00

Organizatorzy: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie, Muzeum II Wojny Światowej, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach 

Rynek książki historycznej w Polsce obfituje w pozycje poświęcone historii nazizmu i Trzeciej Rzeszy, wojny i okupacji – w tym także losom ziem polskich w tym czasie. Obok książek popularyzatorskich, dziennikarskich czy zgoła beletrystyki nie brakuje także prac typowo naukowych, tak autorów polskich, jak i zagranicznych.  Wśród prac naukowych ważne miejsce zajmują publikacje wydane przez Instytut Pamięci Narodowej, Muzeum II Wojny Światowej i Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie. Przedstawiciele wymienionych instytucji dyskutować będą o stanie badań nad  niemiecką okupacją ziem polskich, odpowiedzą  także na pytanie w jakim kierunku zmierzać powinny dalsze refleksje historyczne nad tym dramatycznym wątkiem polsko-niemiecko-żydowskiej historii.

Uczestnicy dyskusji: dr Maren Röger (NIH, Warszawa), dr Jürgen Hensel, dr hab. Tomasz Chinciński (MIIWŚ), Grzegorz Bębnik (IPN, Katowice)

Moderacja: prof. Ryszard Kaczmarek (Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach / Uniwersytet Śląski w Katowicach)

Niesprawiedliwy wymiar sprawiedliwości

Pokaz filmu Heimweh des Walerjan Wróbel (1991) oraz dyskusja z Larsem Skowronskim i Michaelem Viebigiem (Gedenkstätte „Roter Ochse”, Halle/Saale)

Muzeum w Gliwicach, Willa Caro (ul. Dolnych Wałów 8a), 21 października 2013 r., 17.00–19.30

Śląskie Centrum Wolności i Solidarności (ul. Wincentego Pola 65), Katowice, 24 października 2013 r., 11.00–13.30

Organizatorzy: Muzeum w Gliwicach, Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Katowicach, Śląskie Centrum Wolności i Solidarności

Niemiecki film z 1991 r. Heimweh des Walerjan Wrobel (Tęsknota Waleriana Wróbla) dotyczy jednego z kluczowych problemów zbrodniczej polityki Trzeciej Rzeszy – nadużyć i zbrodni popełnianych w majestacie prawa przez instytucje, które strzec powinny uniwersalnych zasad sprawiedliwości. Film opowiadający o sądowej zbrodni popełnionej na polskim robotniku przymusowym  stanowi punkt  wyjścia do dyskusji nad funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości w nazistowskich Niemczech, a także nad współczesnymi formami upamiętniania ludobójstwa z tamtego okresu. Rozmawiać będą dwaj historycy, znawcy problemu: Michael Viebig, kierujący miejscem pamięci „Roter Ochse”, stworzonym w dawnym punkcie wykonywania wyroków śmierci w Halle (Saale) oraz Lars Skowronski.

Muzealizacje zbrodni

Dyskusja o obecności tematu zbrodni Trzeciej Rzeszy w wystawach muzealnych

Muzeum Śląskie, Katowice (al. W. Korfantego 3), 23 października 2013 r., 17.00–19.00

Organizatorzy: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, Muzeum Śląskie w Katowicach, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

Nie tylko historyczna rekonstrukcja przyczynia się do podtrzymania pamięci i wiedzy o zbrodniach wojny i okupacji. Kluczową rolę odgrywa – obok ceremonii upamiętniających i pomników – także oddziaływanie muzealne (razem składające się na „zinstytucjonalizowaną mnemotechnikę”, by użyć określenia Jana Assmanna). Pytania, jakie stawiamy w ramach dyskusji, dotyczą właśnie tego aspektu: jakie miejsce w stałych wystawach istniejących już i nowopowstających muzeów polskich i niemieckich zajmuje problem zbrodni Trzeciej Rzeszy.

Program:

Joanna Urbanek, Łukasz Jasiński (Muzeum II Wojny Światowej, Gdańsk): Koncepcja wystawy stałej Muzeum II Wojny Światowej

Manfred Kittel (Stiftung Flucht, Vertreibung, Versöhnung, Berlin): Fundacja „Ucieczka – Wypędzenie – Pojednanie” i koncepcja jej wystawy stałej

Dyskusja z udziałem: Manfred Kittel, Piotr Majewski (MIIWŚ), Dominik Abłamowicz (Muzeum Śląskie) oraz Boris Böhm (Pirna-Sonnenstein), Wolfgang Oleschinski (Torgau), Michael Viebig (Halle), Elżbieta Rączy (Muzeum Polaków Ratujących Żydów).

Spotkania autorskie z Götzem Alym

CINiBA, Katowice (ul. Bankowej 11a), 24 października 2013 r., 10.00–12.00

Muzeum w Gliwicach, Willa „Caro” (ul. Dolnych Wałów 8a), 24 października 2013 r., 17.00–19.00

Organizatorzy: Muzeum w Gliwicach, Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach

Götz Aly to jeden z najgłośniejszych autorów niemieckich, piszących o czasach Trzeciej Rzeszy. Urodzony w 1947 r. w Heidelbergu, od lat 70. aktywny jako dziennikarz i publicysta, poczynając od lat 80. XX w. poświęcił się w dużej mierze historii nazizmu, publikując prace – zarówno syntezy, jak i studia przypadku – poświęcone problemowi antysemityzmu i rasizmu Niemców, zagładzie Żydów czy eutanazji. Szczególną uwagę wzbudziła jego książka Państwo ludowe Hitlera (Hitlers Volksstaat, 2005), stawiająca tezę o ekonomicznych uwarunkowaniach poparcia społeczeństwa niemieckiego dla zbrodniczej i rabunkowej polityki Trzeciej Rzeszy na Wschodzie.

Moderacja: prof. Ryszard Kaczmarek (Instytut Badań Regionalnych w Katowicach / Uniwersytet Śląski), dr Aleksandra Namysło (IPN Katowice), dr Mirosław Sikora (IPN Katowice)